ئابووری 2023-2024 خولی یەکەم

(فردریک لیست) داوای پاراستنی پیشەسازییە تازە دامەزراوەکانی دەکرد لە کتێبەکەی کە لە ساڵی (١٨٤١ز)‏ بڵاویکردەوە بەناوی:

‏ ڕامیاری نەختینەیی،بریتییە لە هەموو ئەو کار ڕاپەڕاندنانەی بەمەبەستی کارکردنە سەربڕی نەختینە وپەیداکردن و بەکارهێنانی پارە ‏لەلایەن میری وگە نجینەو……… دەگیرێتە بەر:

کڕینی لۆکە وبۆیاخکردن و نەخشەکردنی قوماشەکان لە کەرتی پیشەسازیدا حیساب دەکرێت لە:

ئابووریناس …………… داوای دەست خستنە ناوەوەی دەوڵەتی دەکرد لە پاڵ دەستپێشخەری تاکەکەسی بۆ بەردەوامی پەرەسەندنی ئابووری

لەوانەیە بە مەبەستی هاندانی جامبازی دارایی بێت بە سوود وەرگرتن لە جیاوازییە تایبەتییەکانی نێوان نرخی دراوەکان:

بوونی بێکاری ئاشکرا لە لادێکاندا لە شێوەی (بێکاری خۆویست و خۆنەویست) یەکێکە لە کاریگەرییەکانی:

چونکە ئەو کارە مەترسی تێدایە بۆیە وڵاتە تازە پێگەیشتووەکان بۆگەشە پێدانی ئابووری ناتوانن بە شێوەیەکی فراوان پەنا ببەنە بەر:

‏ بیری کلاسیکی ( کۆن) هەمیشە هۆکاری هەڵاوسان دەبەستێتەوە بە:

لە ڕێگای بەدیهێنانی (خستنە گەڕی تەواو) دارایی گشتی ئەرکی بەدی دەهێنێ:

لەو وڵاتە تازە پێگەیشتووەکان پێشکەوتنی پیشەسازی بە شێوەیەکی تایبەتی تەگەرەی تێ دەکەوێت وناچاریان دەکات پسپۆڕ بن لەو پیشەسازیە سادەو ساکارانەی کە کرێکاری زۆریان پێویستە، بەهۆی:

ئەو گۆڕانکاریانەی ڕامیاری نەختینەیی دەهێنێتە کایەوە لە یەدەگە نەختیینەییەکانی بانکە بازرگانییەکان کاردەکاتە سەربڕی ‏خستنە ڕووی پارە، ئەمەش گۆڕانێکی هاوشێوە دروست دەکات لە:

گواستنەوەی جۆراوجۆرێتی ئابووری لەوبارەی کە ئێستا تیایدایە بۆ بارێکی ئابووری زیاتر فرەهاتی (خۆشگوزەرانی) بریتییە لە ئامانجی سەرەکی:

بڵاوبوونەوەی بنەماو سیستەمەکانی دیموکراسی خەرجی گشتی زیاد دەکەن بە هۆکاری:

قەرز لەسەربنەمای گرێبەست وڕێککەوتنە،بەڵام باج لە سەربنەمای هاوکاری کۆمەڵایەتی دادەنرێت،جیاوازی نێوان قەرزو باجە لە ڕووی:

ئەم وێنەیە هێلکاری قۆناغەکانی بارگۆڕانی ئابووری نیشان دەدات ،
خاڵی ( ب ) پێی دەوترێت:

چونکە هەموو پەیکەربەندی تەوژمە سەوداگەرییەکان دەخاتە ڕوو، لە هەرکۆمەئگایەکدا بێت بە گرنگترین ئەونیشانانە دادەنرێت کە وێنەیەکی ژمارەیی دەدات بە چالاکییە ئابوورییەکان:

ئەو خەرجییانەی کە دەوڵەت پێی هەڵدەستێت لە بوارە خزمەتگوزارییە سەرەکییەکانی وەک گواستنەوەو گەیاندن و وێستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا وکۆمەککردن بە پرۆژە گشتی و تاییەتییەکان، بریتیین لە خەرجییە:

بە شێوەیەکی بازنەیی بەردەوام سووڕ دەخوات لە نێوان کەرتی کارو کەرتی کەسەکان:

ئەم جۆری هەڵاوسانە پەیدا دەبێت کاتێک میری چارەسەری کورتهێنانی دارایی دەکات لە ڕێگەی دەرکردنی دراوەوە لە لایەن بانکی ناوەندیەوە:

ئەو چاودێرییە ڕێگەنادات بە هیچ جۆرە خەرجیەک تەنها دوای بەدەستهێنانی بڕیارێک لە لایەنی پەیوەندیدارلە دەوڵەت کە چاودێری خەرجییەکان دەکات

لە جیاوازییەکانی نێوان بازرگانی ناوخۆ ودەرەکی هەر دەوڵەتێک رامیاری ئابووری تایبەت بە خۆی هەیەوپەیڕەوی دەکات ودەیەوێت چەند ئامانجێکی نەتەوەیی ونیشتمانی بەدەست بهێنێت وەك بەدەستهێنانی:

بە سەرچاوەیەکی گرنگی زۆربەی دەسهاتی گشتی وڵاتان دادەنرێ بە تایبەتی وڵاتە تازە پێگەیشتووەکان:

‏بۆچارەسەرکردنی ئەم داکشانەوە وپێ بازاڕییەی ئابووری جیهانی گرتەوە لە ساڵانی(٢٠٠٩-٢٠٠٨)،زۆربەی وڵاتانی جیهان پەنایان بردەبەر:‎

گرانی جیاکردنەوە لە نێوان شمەک وکارگوزارییە ناوەندییەکان و شمەک وکارگوزارییە تەواو دروست کراوەکان،یەکێکە لە:

دەبێتە هۆی شڵەژانی چالاکییە ئابوورییەکان وبێ هێزی ولاوازی هاندەر بۆ وەبەرهێنان،بە تاییەتی لە کەرتی تایبەت کە دەبێتە هۆی دابەزینی بەرهەمهێنان:

بە پێی ئەوڕێسایە دەسەڵات ڕێگەی دروست دیاری دەکات بۆ ئەوەی خەرجییە گشتییەکان ئاڕاستە بکرێت وسوودی گشتی بدات بەدەستەوە، کە ‏ئامانجی کۆتایی خەرجییە گشتییەکانە:

کام لەم دەستەواژانە هەڵەیە:

‏ لە دەوڵەتە تازە پێگەیشتووەکان ئامانجی گرنگی ڕامیاری ئابووری بریتییە لە پشتگیریکردنی گۆڕینی بەردەوام لە بواری تەکنەلۆجیاو ‏بەشداریکردن لە پێکهاتنی سەرمایەدا لە ڕێگەی کۆکردنەوەی:

لە دارایی گشتی دەوڵەتدا ئەم یاساو پێوەرە پێداویستی گشتی ناگرێتەوە:

بە قۆناغی باجی دابەشکراو و پێوانەیی تێدەپەڕێت:

کام لەم چالاکیانە لە کەرتی دابەشکردندا نییە:

کارگە تازەکان و ئامێرو مەکینەکان وکەرەستە خاوەکان دەبنە هۆی زیادکردنی ماددی کە لەوانەیە ئابووری لە ئاستی
بەرهەمهێناندا فراوانتر بکات؛

‏ ئامرازێکە دەوڵەت لە پێناو سەقامگیرێ گەشەپێدانی ئابووری بەکاری دێنێت تاکو پاشەکەوت ڕێکبخا و بەکاربردن ئاڕاستەبکرێت و تواناو ئارەزووی تاکەکەس بۆکاربەرزکاتەوە

مەبەستی سەپاندنی کۆتەکانە لە سەر هێنراوەکان،هەندئ جاریش لە سەرنێراوەکان بە شێوەیەک کە دەوڵەت ئەو بڕە دیاری دەکات کە ڕێگەی ‏پێدراوە بهێنرێت یان بنێردرێتە دەرەوە:

دەکرێت هەموارکردنەوەی نرخی ناوخۆو بیانی بۆ شمەک وکارگوزارییەکان بەشداری لە گێڕانەوەی هاوسەنگی بکات بۆ تەرازووی پارەدان لە ڕێگەی:

تاکوباری دارایی پرۆژە بزانرێت لەماوەی ساڵێکی داراییدا لەسەربنەمای خەرجی یاخود دەهات بەڕێوەدەچێت ،جیاوازی پرۆژە تایبەتییەکانە لەگەڵ پرۆژە گشتییەکان لە باری:

کام لەم دەستەواژانە ڕاستە:

بە پێی هزری دارایی هاوچەرخ دەکرێت باج ئامرازێکی لە باربێ بۆهێنانەدی ئامانجە ئابوورییەکان لە:

(دەوڵەت بە دواکەوتوو دادەنرێت لەبەرئەوەی هەژارە) ئەم دەستەواژەیە لە کام تایبە تمەندیەکانی دواکەوتوویی ئابووری باسکراوە:

لەسایەی ئەم ڕێسایە هەر دەوڵەتێک ناوەڕۆکێکی زێڕ بۆ دراوەکەی دیاری دەکات وئامادەیە پۆکڕین و فرۆشتنی هەربڕە زێڕێک بەو نرخە

ئەگەربەرهەمهێنانی تەنێك گەنم پێویستی بە(٨‏ یەکەی کار) بێت،و بەرهەمهێنانی تەنێک لۆکە پێویستی بە ‎(‏ ٩یەکەی کار) بێت لە ‏عێراق،تێچوونی ڕێژەیی بۆ گەنم یەکسانە بە:

لەگەڵ سەرهەڵدان وگەشەکردنی دەوڵەت سەری هەڵدا،ڕۆڵی کاریگەری لەسەرکۆمەلگە هەیەو زانستێکی کۆمەڵایەتییە:

شێوەیەکە لە شێوەکانی گواستنەوەی شمەک وکارگوزارییە پێویستییەکانی وەک ئامێرو مەکینە کە بۆهێنانەدی پەرەپێدان گرنگە:

تا ڕادەیەکی زۆر بوار دەڕەخسێنێ بۆ یەکە بەرهەمهێنەکان کە بەسەربەستانە بەشداری بکەن لە داڕشتن و جێبەجێکردنی پلاندا:

………………

دەوڵەت بەشێك لە قازانجی پرۆژەکان لە باج دەبەخشێت ئەگەر ئەو قازانجە لەمەبەستی دیاریکراو بەکارهێنرابێت وەك:

‏ دەوڵەت قەباڵەی گەنجینەی گشتی دەردەکات لە حالەتی:

ستراتیژییەتی پلاندانان بە چوار قۆناغی یەك بەدوای یەك دێت، قۆناغی سێیەم پێی دەوترێت:

لە کاتی هەڵاوساندا بانکی ناوەندی قەباڵە میریەکان بە بانکە بازرگانییەکان دەفرۆشێت ، ئەمەش دەبێتە هۆی:

بە پێی ڕای (دیڤید ریکاردۆ) بڕی سوو بەرەو کەمبوونەوە و وەستاوی دەچێ بە هۆی کرداری: