مێژوو 2021-2022 خوولی دووەم

‏ لەدوای ئەم رێکەوتنامەیە ئیتر عوسمانییەکان ترسیان لە سەفەوییەکان نەما،کەوتنە چەسپاندنی سیاسەتی مەرکەزی لە کوردستان و نەهێشتنی دەسەڵاتی میرنشینە کوردەکان:

عوسمانییەکان لە شەری (ساری قامیش) لەبەرامبەر ڕووسیەکان ڕووبەڕووی شکستێکی گەورە بوونەوە لە بەرەی‎

لە ساڵی( ‎١٩٠٧ ز ) نامەیەکی بۆ سوڵتان عەبدولحەمید نووسی و تێیدا داوای کرد کە زمانی کوردی لە ناوچە کوردپیەکاندا ببێتە
زمانێکی ڕەسمی و لە قوتابخانەکان بخوێندرێت؛

لەساڵی ( ١٨٢٨ز‏ ) سوڵتان … ویستی دەوڵەتی عوسمانی جارێکی تر زیندوو بکاتەوەو(مەرکەزیەت) لە فەرمانڕەوایی ‏دا بچەسیێنی:

‏ پێشنیاری لیژنەی( بیل) بەدابەش کردنی فەلەستین  لە نێوان عەرەب وجولەکەکان لە لایەن عەرەبەکان ڕەتکرایەوە لە:

دوای شۆڕشی ١٤ تموز ١٩٥٨ ز کورد بە وەزیرێك بەشداری لە حکومەتی عبدالکریم قاسم کرد ، کە‎…………بوو

شێخ ئەحمەد بارزانی هێزێکی بۆ یارمەتیدانی شۆڕشەکەی شێخ مەحمودی حەفید نارد لە ساڵی:

پورتوگالیەکان توانیان شاری(سەبتە) لە کەنارەکانی باکوری مەغرییی عەرەبی داگێربکەن لەساڵی:

ئەکاردانەودی چاکسازی عوسمانی لەسەر کوردستان کردنەوەی چەند قوتابخانەیەکی عوسمانی بوولە هەندێ لەشارەکانی کوردستان وەك:

…………. وای بۆ دەچێت ، ئەگەرکۆمەڵگای نێودەوڵەتی یارمەتی سیاسی و سەربازی ودارایی حکومەتی عیراقی نەدایە
شاڵاوی ئەنفال بەوشێوەیە پیادە نەدەکرا:

‏لە ساڵی (١٧٦٣ز) بەریتانیەکان بارەگای چالاکییە بازرگانی و سیاسیەکانیان لە بەسرەوە بردە‎

پێکهینانی یەکەمین ڕێکخراوی سیاسی کوردی بەناوی(یەکێتی کوردان) لە کۆبونەوەی گوندی نەهری بوولە ساڵی:

لە(١١ی‏ ئازاری ساڵی ١٩١٧ز)‏ هێزەکانی بەریتانیا کەلە رێگای کەنداوەوە هاتن بەسەرکردایەتی ژەنەراڵ (ستانلی مۆد) توانیان شاری
……..داگێربکەن‏

لەبەرژدوەندیاندا نەبوو عوسمانییەکان لەوە زیاتر لاواز بن بۆیە لە دژی میرنشینی سۆران وەستا:

کێشەی نەتەودکانی عبراق (داواکاریەکانیان و پێداویستیەکانیان) و چۆنیەتی چارەسەکردنیان،یەکێک بوو لەخالە سەرەکییەکانی:

لەسەردەمی ……………. ئامێدی (میرنشینی بادینان) بەسەر بەرزی وشانازیکردن بە خۆیان وکامەرانی وخۆشگوزەرانی ژیاوە:

لە هەڵبژاردنی (١٢ ی‏ تەموزی١٩٢٢ز)‏ تاکە لیوا بوو کە دژی بوونە پادشای (فەیسەڵ) دەنگیاندا:

لەسەردەمی حەسەنی کوری سەیفەالدین میرنشینی بادینان  توانی دەست بگرێت بەسەرقەڵای:

میرنشینی ………پتر لە دووسەد ساڵ مایەوەو  فەرمانڕەواڵێێان کردووە ودەورێکی؛گرنگ ئاشکرای هەبووە لە ناوچەکەدا:

‏ دوای ئازادکردنی ناوچەکە لە سەربازانی تورک لە(٢٨ی‏ تشرینی دووەمی ١٩٢٧ز)‏ سەربەخۆیی کوردستان لە چیای(ئاگریداغ)
ڕاگایەندرا و ئاڵای کوردستان هەڵکرا بە سەرکردایەتی:

(کورد هەرهێندە بە لامەرکەزی ڕازییە کە عێراق سەربەخۆبێ و پەیوەندی یەکێتی لەگەڵ میسرو سوریا نەبەستێ) یاداشتی سەرۆکی وەفدی کورد بوو بۆ :

 بەسرە لە سەردەمی سولەیمانی قانوونی ببوو بە بەشێک لە دەوڵەتی عوسمانی بەڕەسمی داگیرکردنی ڕاگەیەندرا لە ساڵی :

لە ساڵی (١٩٨٨ز)‏ پرۆسەی ئەنفال لە ناوچەی جوگرافی جیاوازی هەرێم  کوردستان پەڕێوە چوو کە پڕیتی بوون لەناوچە

ئەم کۆمەڵەیە لە ( ٢٧:تشرینی‏ یەکەمی ١٩١٣ز)‏ یەکەمین قوتابخانەی لە ڕۆژهەلاتی کوردستان لە شاری( خوی ) بە زمانی کوردی ‏کردەوە :

سەدەی ……………ەلەلانێیەکی ترسناکی بەخۆیەوە بینی لەنێوان هەردوو دەوڵەتی عوسمانی وسەفەوی لەپێناو سە پاندنی
دەسەڵاتیان لەرۆژهەڵاتی ناوەراست :

‏بەریتانیا بۆی هەیە لەکاتی جەنگدا خاکی عێراق بەکاربهێنێت،بە پێی‎

هێزە دەریاییەکان بەریتانیا بەسەرکردایەتی(نلسون) لە نزیل ئەسکەندەریە پەلاماری هێزەکانی فەرەنسایان دا وزیانێکی زۆریان
پێگەیاند لەشەڕی

سەردەمی سوڵتان عەبدولحەمیدی دووەم زۆرکاری گرنگی بەخۆوە بینی لە ڕووی چاکسازییەوە  وە :

بەهۆی ڕاپەڕینی ساڵی …………..پەرلەمان هەڵوەشایەوە وحکومەتی عبراق ناچاربوو بڕیاری  هاڵبژاردنێکی نوێ بدات و ڕێگەی دا بە حزبە مۆڵەتدراوەکان بەشداری تێدا بکەن

‏ تەواوی خەڵکی موکریان لە ستەم و زۆرداری ( لوتف علی مێرزا) ی حاکمی سابڵاغ بێزارببوون بەتاییەتی دوای کوشتارەکەی هەردوو هۆزی:

بەیەکەم کۆمەلەی فیداکاری نهێنی دادەنرێت لە میسر بۆ بەرهەڵستی کردنی داگرکەری بەریتانی:

‏یەکەم ڕاپەڕینی کورد دژی دەوڵەتی عوسمانی لە ساڵی (١٥٣٨ ز) بوو لەلایەن میری میرنشینی ئەردەلان بە ناوی:‎

گۆڤاری هەلاڵە یەکێک  بوو لەوگۆڤارانە کە لە سەردەمی کۆماری کوردستان دەردەچوو لە شاری:

‏ یونس رەئووف ،موسا عەیدولسەمەد ،ئیحسان حاجی ئەحمەد،فەتاح چەبار،لە دامەزرێێەرە یەکەمینەکانی………. بوون

‏دەسەڵاتی عوسمانییەکان لە هەردوو سەدەی هەژدە وئۆزدە بەرەو لاوازی دەچوو لە

دوای کودەتای(١٧/٧/ ١٦٦٨ ز)‏ لە لایەن بەعسییەکان گیرا و دوور خرایەوە بۆ لەندەن

بە پێی پەیمانی (سایکس- بیکۆ) ویلایەتی بەدلیس وهەموو ئەرمەنستان بوون بە بەشی؛

‏چەندەها یادشت وبروسکەی بۆ هاوپەیمانان نارد لەبارەی مافەکانی کورد و سەربەخۆیی کوردستان لە ڕێگای ئەو لیژنەیەی ‎‏سەرپەرشتی دەکرد

داگبرکردنەکەی فەرەنسا بۆ تونس کاتییە وهێزەکانی فەرەنسا تەنیا لەسەر سنوور وکەناری دەریا دەمێننەوە،بە پێی:

بەرپرسی گشتی ئاسایش بوو لە حکومەتەکەی شێخ مەحمودی حەفید:

شاری ئورمیە لە ڕۆژهەلاتی کوردستان بە تەواوی ئازاد نەکرا لە کاتی:

لەساڵی( ١٥٣٨ز)‏ عوسمانییەکان(عەدەن) بیان داگیرکرد ودەرگای گەرووی( بابولەندەب) یان داخست بەڕووی:

دوای مردنی کەریم خان دەرفەت ڕەخسا بۆ لەناوبردنی حکومەتی زەند لە لایەن قناجارییەکانەوە لە ساڵی:

ساڵی (١٨٧١ز)‏ ڕاپەرینێك لە جەزائیر بەرپابوو بەسەرکردایەتی مەحەمەد کوڕی ئەحمەد مقرانی دژی فەڕەنسییەکان لە هەرێمی:

‏ژمارەکانی(؟  – ؟ ) لە رۆژنامەی کوردستان لە شاری (جنێڤ) لە سویسرا دەرچوون‎

لە(نۆ) ماددەی ڕێککەوتنامەی ئەرزرۆمی دووەم ………… ماددەیان پەیوەندییان بە کوردەوە هەبوو ؛

ئەم میرە سنووری میرنشینەکەی فراوان کرد کەلە ناوچەی(وان) ەوەهەتا (مەهاباد) و(ڕەواندز) لەلایەک ولە (موسڵ) ەوە هەتا
(دیاربەکر) لەلایەکی ترەوە لەژێر دەسەلاتی خۆی دابوو:

بەهۆی هاتنی هەندیك میری لاواز وبێ توانا وناکۆکی ناوخۆ لە ساڵی (١٨٦٧ز)‏ بەتەواوی لە ناوچوو؟

‏ لە ساڵی(  ‎١٥٠٦ ‏ ز) ڕوویدا؛

محەمەد عەلی والی میسر لەشکرێکی لەژێر فەرماندەیی ئیسماعیل پاشای کوڕی لەساڵی (١٨٢٠ز)‏ ناردە سەرسودان وداگیری کرد
لەسەر داوای سوڵتان :