مێژوو 2021-2022 خوولی یەکەم

دوای یەکخستنی مبرنشینەکانی دراوسێی وەک شێروان وبرادۆست (میر محەمەد) دەستی بە جوڵانەوە ڕزگار یخوازییەکەی کرد لە ساڵی:

…………. ڕێگەیدا بە تێپەڕبوونی سوپای تورکیا لە باکوری حەلەب بۆ ناو خاکی کوردستان بەمەبەستی لەناوبردنی شۆڕشی
شێخ سەعیدی پیران:

تورکیا لە ساڵی(١٩٣٧ز)‏ ئامادەیی خۆی دەربڕی بۆ گفتوگۆکردن لەونامەیەی کە ………بۆ سەید‏ ڕەزای نارد بەناوی حکومەتی تورکیا:

‏ لە(٦ی‏ حوزەیران١٩٢٠ز)‏ لە درێژەی زنجیرە ڕاپەڕینەکانی دژ بە ئینگلیزەکان، ڕاپەڕینەکان گەیشتە ناوچەی ؛

پەرەسەندنی بەربەرەکانێی گەلی میسرو ڕوودانی شۆڕشی یەکەمی قاهیرە، لە ئە نجامی شکستی نا پلیۆن بوو بەرامبەر بەریتانییەکان لە شەری

لە(٢٥تشرینی‏ یەکەەی ١٩٢٠ز)‏ حکومەتی کاتی عێراق دامەزرا دوای ئەوەی کە ………….. توانی قەناعەت بەنەقیبی ئەشرافی بەغداد
عبدالرحمن النقیب گەیلانی بکات ببێتە سەرۆکی ئەو حکومەتە:

لە ساڵی ( ‎١٥٤٩ ز) بۆ چاری دووەم میری میرنشینی ئەردەڵان ڕاپەڕینی بەرپاکرد دژی دەسەڵاتی عوسمانییەکان، بەڵام بە هێزێکی زۆری ئاگرو ئاسن ڕا پەڕینەکە دامرکایەوە لەلایەن:

یەکێک لە دیارترین ڕووداوەکانی کوردستان، دامەزراندنی فەوچجەکانی سوارەی حەمیدیە بوو لە دوای شکستی ڕاپەڕینەکەی :

‏ لە (٨/٢/١٩٦٣  ز)‏ بەیارمەتی بەعسییەکان هەڵگەڕانەوەیەکی ئەنجام دا، عبدالکریم قاسم کوژرا و ئەحمەد حەسەن بەکر بوو بەسەرۆكی وەزیران:

ڕوخاندنی قەڵای زنجبر وهەردوو قەڵای قوتور و ماکۆ لە سەرووی وان( قەڵای (موغازبرد) لەناوچەی قتارس، یەکێك بوو لە بەندەکانی ڕێکەوتننامەی:

‏ نیگەرانی بەریتانیا لە پەرەسەندنی جوڵانەوەکەی( سەعد زەغلول) وای لێکرد چارێکی تر بڕیاری دورخستنەوەی بدات لە ساڵی
(١٩٢١ز)‏ بۆدورگەی؛

داگیرکردنی عوسمانی بۆ نیشتمانی عەرەب کە توانی دەست بگرێت بەسە ر وڵاتی شام ومیسر وحیجاز ویەمەن وعیراق و خۆرئاوای عەرەبی لە سەردەمی سوڵتان ………بوو

پۆ فراوانکردنی سنووری دەوڵەتەکەی مەحەمەد عەلی لەسەر داوا سوڵتان مەحمودی دووەم لەساڵی  ١٨١٨ژ؛‏ لەشکرێکی لە ژێر فەرماندە ‏ئیبراهیم پاشای کوڕی ناردە سەر

گۆڕینی ناسنامەی نەتەوایەتی، سیاسەتی پاکتاوکردنی کورد بوو لە ڕێگەی:

لە چاکسازیەکانی دەوڵەتی عوسمانی لە سوریا دامەزراندنی یەکەم ڕێگای ئاسن بوولە نێوان:

ئامانجی سەرەکی خەبات و تێکۆشان بوو لە پێناو بەگژداچوونەوەی دوژمنان وبەدیهێنانی ڕزگاری وسەربەخۆیی ویەکخستنی کوردستان:

عەلی مراد خان لە تاران خۆی بە شای ئێران ڕاگەیاند وپە سوپایەکی زۆرەوە ڕوویکردە

‏ تورکیا وازی لە ویلایەتی موسڵ هێنا بەرامبەر بەشە نەوتی ویلایەتەکە بە ڕێژەی(١٠ ٪)‏ بۆ ماوەی(٢٥سال)‏ بە پێی:

مەلا سەلیمی بەدلیسی بەهۆی خەبات و تێکۆشانی لە پێناو گەلی کورد دا، لەلایەن سوڵتان عەبدولحەمیدی دووەم دورخرایەوە پۆ:

لە ساڵی ١٩٣٣ز ‏ مەلیک فەیسەڵ مرد ومەلیک غازی کوڕی جێگای گرتەوە کە تا ساڵی ………..لە حوکم دا مایەوە :

شا (تەهماسب) بە ناچاری پایتەختی دەولەتی سەفەوی لە تەورێزەوە گواستەوە پۆ لەژوین،دوای هێرشی عوسمانییەکان لەسەردەمی سوڵتان؛

دەوڵەتی عوسمانی دانی نا بە داگبرکردنی لیبیا لە لایەن ئیتالیاوە بەرامبەر مانەوەی دەسەڵاتی ئایینی سوڵتانی عوسمانی لە لیبیا بە پێی پەیمانی:

( محەمەدعبدالکریم خەتابی) لەو ناوچانەی دەستی بەسەر داگرتبوو کۆماری (ریف) ی دامەزراند لە(مایسی ‎)١٩٢١‏ لەدوای شەڕی:

چەندین کۆمەڵەو ڕێکخراو لە کاتی داگیرکردنی ئەستەمپوڵ لەلایەن هاوپەیمانەکانەوە دامەزرا وەك؛

لە ساڵانی پێش جەنگی جیهانی دووەم ئەڵقەیەکی نیشتمان پەروەرانی کورد بەڕێبەری دکتۆر عەزیز زەندی  لە ساڵی (١٩٣٩ز)دامەزرا‏ بەناوی:

پێکهێنانی سوپایەکی نوێ  لە پیادە وهێزی دەریایی لەسەر شێوازی ئەوروپی هەنگاوێکی چاکسازی دەوڵەتی عوسمانی بوو لە بەیاننامەی چاکسازی بەناوی:

عەشیرەتی جاف لە ئەیالەتی شارەزوور،هەموو تایەفەکانی ئەم عەشیرەتە بە سێ بەش و چۆری چیاواز زەوییان هەبوو وەكو
زەوی وزار زستانە:

لەکاتی گەیشتنی هێزەکانی ڕووس بۆ دەوروپشتی ( کرماشان وخانەقبن) عەشیرەتی …..بەرگرییەکی‏ دلێرانەیان کرد بەرامبەر
لەشکری ڕووس:

لە داواکارییەکانی مەلا مستەفا بوو لە ڕێککەوتنی لەگەڵ حکومەتەکەی نوری سەعید:

رێگەدان بە ژیانی پارتایەتی سەربەغۆولابردنی پەیمانی ١٦٣٠  لە‏ داواکارییەکانی دانیشتوانی شاری سلێمانی بوو لە وەزارەتەکەی؛

‏ لە(٣-٨ی مایسی ١٩٨٨ز)‏ ئەو ناوچەیەی کەوتە بەر شاڵاوی قۆناغی چوارەمی ئەنفال ،بریتی بوو لە:

لە ساڵی (١٩٥٣ز)‏ ڕاپەڕینی جوتیارانی هۆرین شێخان دژی چەوساندنەوەی دەرەبەگایەتی دەستی پێکرد لە:

‏ عەلی رەزا پاشای والی پەغدا شاری موحەممەرە( خورەمشەهر ) ی  داگیر کرد لە ساڵی ؛

بەرژەوەندی بەریتانیا لە عێراق لە ڕووی ئابووریەوە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو کاتەی یەکەم کەشتی بەریتانی گەیشتە بەندەری بەسرە
لە ماڵی:

دەسەڵاتی سمکۆی شکا زۆر فراوان بوو لە ناوچەکانی خۆرهەڵاتی کوردستان دوای ساڵی ( ‎١٩١٧‏ ز) بە هۆی کشانەوەی
هێزەکانی …………. لە ناوچەکە؛

(ساڵح زکی بەگ ساحێبقران)لە حکومەتەکەی شێخ مەحمودی حەفید ، بووبە :

لەئەنجامی ………..لە ساڵی(١٨٧٨ز)‏ ناوچەیەکی زۆری کوردەواری کەوتە ژێردەستی ڕوسیای قەیسەری بەتایبەتی ویلایەتی (قارس) و دەوروبەری:

کورد لە ویلایەتی موسل تەواوی مافەکانی خۆی دەبێت لە بەڕێوەبردن و کارگێڕی ودادگا. زمانی کوردیش زمانی ڕەسمی دەبێت لە قوتابخانەو دام دەزگاکان( یەکێک بوو لەخاڵەکانی) :

لە ئامانچەکانی کۆمەڵەی تەعالی و تەرەقی کورد  پوو لە باکوری کوردستان :

گەشەکردنی باری ئابووری لە ڕواڵەتە شارستانیەتە پێشکەوتووەکانی میرنشینی بابان بوو لە سەردەمی میر:

ژمارە ١٩ ‏ڕۆژنامەی کوردستان لە‎ ………..دەرچوو

ئومێدی لای گەلانی ژێردەستی وەك ( بلۆج و کورد) بڕی کە ئەمریکا وەك زلهێزیك بیر لە مافە ڕەواکانیان پکاتەوە و پشتگیرییان پکات؛

ودک هۆکارێکی ڕووخانی کۆماری کوردستان، قازی حەمەد شاری …….:.. ئازاد نەکرد ، ئەگەر ڕزگاربکرایە ڕێگای ڕزگارکردنی شارەکانی ‏تر ئاسانتر دەبوو:

پورتوگالیەکان ڕێگای (راس الرجاء الصالح) یان دۆزیەوە، توانیان بەئاسانی بگەنە کەنداو ودورگە وبەندەرەکانی داگیربکەن لە ساڵی:

هێزەکانی بەریتانیا لە بەردەوامی پێشڕەوییان لە عێراق ،لە،١٨تشرینی‏ دووەمی ١٩١٨ز (‏ چوونە شارێ موسڵ. پاشان تەواوی ویلایەتی موسڵ کەوتە ژێر دەستی بەریتانیا بە سەرکردایەتی :

لە ساڵی(١٦٢٤ز) ناسرکوڕی مورشیدی یەعروبی لە (عومان) ئاڵای ئازادی بەرزکردەوە دژ بە داگیرکەری؛

بە پێی ڕێکەوتننامەی( سایکس- بیکۆ) ویلایەتی دیاربەکر کەوتە ژێردەسەڵاتی:

لەسەرتای سەدەی شانزەهمدا تەرازووی سیاسی لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست گۆڕا .بەهۆی بەهێزی و ناوبانگی دەسەڵاتی بنەماڵەی سەفەوی وبێ هێزی و لاوازی دەوڵەتی؛

کۆمسیۆنێکی چەند کەسی نارد بۆ ئەوروپا بەمەبەستی شارەزابوون،تا بتوانن بۆهێنانە بەرهەمی کەرەستەی جەنگی پشتیان پی ‏ببەسترێت:

‏ دوای شەڕی چاڵدێران وداگبرکردنی بەشی زۆری کوردستان، عوسمانیەکان توانیان پارێزگاری لە سنووری ……………ی دەوڵەتەکەیان
بکەن؛