مێژوو 2022-2023 خولی یەکەم

شوێنی مۆرکردنی کام لە ڕێکەوتننامانە ڕاستتن؛

مقداد مەدحەت لە ڕێگای ژمارە پێنجی ڕۆژنامەی کوردستان پێشنیاری پۆ زانا و میرو ئاغاکانی کورد کردووە، کە بە بروسکە داوا لە
سوڵتان ……….. بکەن ڕێگە بدات ڕۆژنامەی کوردستان بە ئاشکرا پنێردرێتە خاکی نیشتمان؛

لە هەوڵەکانی سمکۆی شکاک بوو بۆ بەدەست هێنانی پشتگیری بەریتانیا بۆ شۆرشەکەی دژی قاجاریەکان:؛

‏هۆکاری داگبرکردنی (کەربەلا) بوو لە لایەن ئێرانییەکان لە ساڵی‎١٨٤٢ز:

‏ ئەم کۆمەڵەیە لقی لە زۆربەی شارە گەورەکانی کوردستان هەبوو وەك ( دیاربەکر و بەدلیس و موش و ئەرز ڕۆم و وان وموسڵ) :

دوای چەنگی یەکەمی جیهان نیشتمان پەروەرانی تونس لە ساڵی (١٩٢٠ز)حزبی‏ دەستوریان دامەزراند بە سەرکردایەتی:

لە ڕووی پەیوەندی ڕامیارییەوە بەشێکی زۆرو گەورەی هەرێمەکانی ………………ی دەوڵەتی عوسمانی بەناو لە ژێردەستی سوڵتانی

‏ (میرحاج ئەحمەد) ئەفسەرێکی …………:ی کوردستان بوو ، ئەندامی حزبی ……………. پوو بەشداری لەو کۆبونەودیە کرد کە بڕیاری
دامەزراندنی کۆمەڵەی ژیانەوەی کورد (ژێ کاف)ی داوە:

ئەوکاتەی شێخ مەحمود لە هندستان دەست بەسەربوو، سلێمانی تا ساڵی (١٩٢٢ز ) ڕاستەوخۆ لە ژێر دەسەڵاتی ……. بەڕێوەدەچوو

سەرەڕای یارمەتییە دەرەکیەکان کە بە سوپای عوسمانی دەگەیشت، لەشکری عوسمانی نەیتوانی سەربە میرنشینی
……………..دابنەوێنێ وناچاربوودوای چەند شەڕێ کوردستان بەجێ بهێلێت:

لەکارە گرنگەکانی سوڵتان مە حمودی دووەم  لە بواری کارگێڕی؛

مەلا سەلیم لە ڕێگای نێوان ( وان وبەدلیس) لەلایەن تورکە ئیتحادییەکان بەدیل گیرا،بەڵام پاش شەڕێکی توند توانرا ئازادبکرێت بە یارمەتی:

بە پێی ڕێکەوتننامەی …. …… نابێ دەوڵەتی عوسمانی دەست لە کاروباری ئەو قەڵایانەی دەکەونە نێوان مەندەلی و ددرتنك وەربدات؛

بڕیاری سەپاندنی پاراستن(حمایة)ی بەریتانی بەسەر میسر پەسەندکرا بە پشتیوانی دەوڵەتە گەورەکان لە سەرووی هەمووشیانەوە ئەمەریکا لە کۆنگرەی:

بۆ لە ناوبردنی شۆڕشی دەرسیم، لە ساڵی ١٩٣٧‏  تورکیا هێزێکی گەورەی پڕ مەشقی ڕەوانەی دەرسیم کرد و سەرکردایەتی سوپای تورکیای سپارد بە:

‏ بەمەبەستی داگیرکردنی مەراکیش فەردنسا خۆی یەکلایکرددوە لەگەڵ ئیسپانیا و ڕازی بوو وەدانای نا بەداگیرکردنی‏…………. لەلایەن ئیسپانیاوە:

کام لەمانەی خواردوە ڕاستە:

سنووردارکردنی خاوەندارێتی زەوی وداشکاندنی نرخی شتومەکی بەکاربردن لە داواکارییەکانی…..

پورتوگالییەکان بەداگیرکردنی کەنداو ودروستکردنی قەڵای سەخت زەبرێکی کوشندەدیان لە بازرگانی عەرەبی دا  چونکە
پورتوگالییەکان ئەم بازرگانیەیان بۆخۆیان قۆرخکرد بەتاییەتی لەگەڵ:

ژمارەکانی (٦-١٩)و(٢٠-١٢‏ )ی ڕۆژنامەی کوردستان دەرچوون لە؛

.(لە٢٥ /ئابی١٩٤١)‏ لە گەرمەی جەنگی دووەمی جیهانی بەشی باشووری ئێران داگیرکرا لەلایەن:

میر(بۆداغ بەگی بابان) لە خێڵاتی(زەرزاو قزلباشەکان) ناوچەی ……………… وەرگرتووە وخستویەتە سەرمیرنشینەکەی:؛

(ناکۆکییەکان نێوانیان بە ئاشتی ودانوستان چارەسەربکەن هەر هێزێکیش لەو شوێنانەی پی گەیشتووە زیاتر پێشڕەوی ئەکات):

هیچ بەندێکی لە بارەی کورد و مافەکانی گەلی کورد لە باشووری کوردستان تێدا نەبوو:

چالاکی ئیستعماری ئیسپانی لە ڕۆژئاوای عەرەبی زیاتر بوو لە دوای:

ئەوکۆمیتە سئ قتۆڵیەی کە لە بەغدا دامەزرا لە نێوان( پارتی دیموکراتی کوردستان و حیزبی شیوعی عێراقی و حیزبی شەعب)، یەل لە ئەرکەکانی پوچەڵکردنەوەی پەیمانی ……… بوو:

‏بەریتانیا دەسەڵاتی جارانی لە سیاسەتی دەردوەی عێراق بمێنێ)،یەکێك لە بەندەکانی پەیمانی ………بوو

لەسەردەی میر…… میرنشینی…..،سەریەخۆ بووە بۆ ماوەیەکی زۆربە باڵا دەستی ژیاوە،دەسەڵاتیشی لە باکووردوە گەیشتۆتە زێی گەورە؛

بارەگاوبنکەی شێ سەعید و شۆڕشگێڕان لە گوندی…………… بوو.

‏ لە درێژەی شۆڕش وڕاپەڕێنەکانی عێراق وەزارەتەکەی …………….. حوکمی عورفی بڕیاردا وخوێندنی لە قوتابخانە وزانستگەکانی
ڕاگرت وسەرکردەکانی بزووتتەوەی نیشتیمانی بەند کردن:

عوسمانییەکان توانییان وڵاتی شام ومیسر وحجاز و یەمەن و عێراق و خۆرئاوای عەرەبی داگیربکەن لە سەردەمی سوڵتان

زیانی ماددی هێزدکانی ئینگلیز گەیشتە زیاتر لە(٤٠م‏لیۆن) پاوەندی ئیسترلینی لە:

٤/١٤ // ١٩٦٨ ز لە عێراق ڕوویدا:

لە ساڵی (١٨٩٩ز)‏ بەریتانیا وفەرەنسا ڕێکەوتن لەسەربنەمای یەکسانی هێزەکانیان ، پەپێی ڕێکەوتنەکەش سودان بوو بەناوچەیەکی:

هەندێ لە میرەکانی میرنشینی بابان ئەوەندە بەتوانا بوونە کە توانیویانە سنووری میرنشینەکە فراوان بکەن تا لەلای باشورەوە
بگەیەننە:

سنووری کاتی نێوان عێراق و تورکیا ناسراوبە هێلی (برۆکسل) بڕیاری دانانی درا لە (٢٩ی‏ تشرینی یەکەمی ١٩٢٤ز)‏ لەلایەن ؛

حکومەتی عێراق لە(١٧تشرینی‏ یەکەمی ١٩٨٧ز)ئاماری‏ دانیشتواتی عێراقی ئە نجامدا،لە پاش …………. یەکەم قۆناغی ئەنفالی لە
کوردستان دەستپێکرد

سوڵتان سەلیمی یەکەم داوای لێکردکە دان بەدەسەڵاتی عوسمانی بنێ و بەناوی دەوڵەتی عوسمانییەۆة حوکم بکات بەڵام ڕازی نەبوو:

‏ یەکێک لە بەهێزترین ئەو کەسایەتیانەی لەسەرشانۆی سیاسی ڕووداوەکانی ئێران دەرکەوت کەریم خانی زەند سەرۆکی عەشیرەتی (زەند) بووکە نیشتەجێ بوون لە …….. ئێران:

شەڕی نەسیبین لە بەشی …………. کوردستان لە ساڵی .. ……….روویدا هێزەکانی میسر بەسەرکردایەتی ئیبراهیم پاشا تیایدا ‏سەرکەوتن:

‏ مەکتەبی سیاسی ( پارتی دیموکراتی کوردستان) .لە ………پاداشتێکی مێژوویی دا بە عبدالکریم قاسم وداوای لێکرد بە
گیانێکی برایانە چارەسەری بارودۆخی کوردستان بکرێت؛

عوسمانییەکان عەدەنیان داگیرکردوو دەرگای( باب المندب) بە ڕووی پورتوگالییەکان داخست لە ساڵی:

لایەنگرانی چاکسازی لەدەوڵەتیی عوسمانی ببوون بە دوو گروپ، گروپی یەکەم پێیان باشبوو چاککردنی دەزگاکانی دەوڵەت لە رێگەی پشت بەستن بێت بە:

‏ سەرەتاکانی شۆڕشی ساڵی (١٩٢٦ز)‏ فەلەستین بە مانگرتنی گشتی دەستی پێکرد لە شاری:

دوای ململانێیەکی زۆرڕێکەوتن لەسەردامەزراندنی کۆمپانیای نەوتی تورکی،کە مافی دەرهێنانی نەوتی لە دەوڵەتی عوسمانی پێدرا:

لە سەردەەی (شێخ بەهادین) میری میرنشینی بادینان………………کە پێشتر سەربەخۆبووە خراوەتە سەرئامێدی و لەلایەن میرنشینی
بادینان فەرمانڕدوایی کراوە :

بە پێی بەڵگەنامە ڕوسیەکان ……………… لە تەبلیس لەگەڵ قەیسەری ڕووسیا کۆبۆتەوە نەك  نوێنەری قەیسەر:

سەرلەنوێ شۆڕش لەکوردستان هەڵگریسایەوە لە ساڵی (١٩٤٥ز)‏ دوای دەستلەکارکێشانەوەی نوریییەعید وپابەند نەبوونی وەزارەتەکەی………. بوو بەو ڕێکەوتننامەیەی کە نوری سەعید لەگەڵ کورد ئە نجامی دابوو:

‏ لە کۆتایی سەدەی هەژدەهەمدا ئەو جۆرە خاوەن مولکایەتییە دەرەبەگییەی لە ئە نجامی خزمەتی بەشداری شەڕ زەوییان پێ دەبەخشرا نەما  لە جێگە ئەوان. .. هاتە کایەوە

راپەڕینی ساڵی (١٩٤٨ز)ی‏ عێراق ڕێگای خۆش کرد بۆ سەرهەڵدانی بزوتنەوەی ڕاپەڕینی جوتیارانی کورد هەروەك لەو ساڵە لە ناوچەی……….. روویدا :